Thuốc tránh thai khẩn cấp là một phương pháp dự phòng mang thai được sử dụng sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Đây là giải pháp hiệu quả cao nếu được sử dụng đúng cách và kịp thời, với khả năng ngừa thai lên đến 90% trong một khoảng thời gian nhất định sau khi quan hệ. Tuy nhiên, việc nắm rõ “Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Uống Trong Bao Lâu” để đạt hiệu quả cao nhất là vô cùng quan trọng. Nếu lạm dụng hoặc dùng sai thời điểm, thuốc không chỉ giảm hiệu quả mà còn có thể gây ra nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe.
Bài viết này, với sự tư vấn chuyên môn của ThS.BS Trần Thị Thanh Thảo, Bác sĩ Trung tâm Sản Phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, sẽ cung cấp thông tin chi tiết về thuốc tránh thai khẩn cấp, thời điểm vàng để sử dụng, hiệu quả theo thời gian và những lưu ý cần thiết để bảo vệ sức khỏe sinh sản. Việc tính toán thời điểm quan hệ tình dục hoặc sử dụng các biện pháp phòng ngừa như tính ngày rụng trứng online là cách chủ động tốt hơn so với việc phụ thuộc vào thuốc tránh thai khẩn cấp.
Viên thuốc tránh thai khẩn cấp với dòng chữ EC Pills
Thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?
Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraceptive Pills – ECPs) là loại thuốc được dùng để ngăn ngừa việc mang thai sau khi có quan hệ tình dục không được bảo vệ hoặc khi biện pháp tránh thai đang dùng gặp trục trặc (ví dụ: bao cao su bị rách, quên uống thuốc tránh thai hàng ngày).
Thành phần chính của hầu hết các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là hormone sinh dục nữ Progestin (thường là Levonorgestrel) với hàm lượng cao. Một số loại khác chứa Mifepristone. Hàm lượng hormone cao này tác động nhanh chóng lên hệ sinh sản để ngăn ngừa thai.
ThS.BS Trần Thị Thanh Thảo cho biết, thuốc tránh thai khẩn cấp là lựa chọn phù hợp cho những tình huống “cấp bách” như:
- Quan hệ tình dục không thường xuyên, không có biện pháp tránh thai sẵn có.
- Bị cưỡng hiếp hoặc quan hệ tình dục không mong muốn.
- Đã sử dụng biện pháp tránh thai nhưng lo sợ thất bại (ví dụ: bao cao su bị tuột/rách, quên uống thuốc tránh thai hàng ngày từ 3 viên trở lên, chậm tiêm thuốc tránh thai theo lịch, vòng tránh thai bị tuột).
Cơ chế hoạt động của thuốc tránh thai khẩn cấp
Khi vào cơ thể, hàm lượng hormone cao trong thuốc tránh thai khẩn cấp sẽ tác động chủ yếu bằng cách:
- Ngăn cản rụng trứng: Đây là cơ chế chính. Thuốc ức chế sự giải phóng trứng từ buồng trứng. Nếu không có trứng, tinh trùng sẽ không thể thụ tinh, do đó ngăn ngừa thai. Thuốc hiệu quả nhất khi dùng trước thời điểm rụng trứng.
- Ngăn cản quá trình thụ tinh: Thuốc có thể làm thay đổi chất nhầy cổ tử cung, khiến tinh trùng khó di chuyển vào tử cung.
- Ngăn cản làm tổ: Nếu trứng đã rụng và được thụ tinh, thuốc có thể làm thay đổi lớp nội mạc tử cung, khiến phôi thai khó làm tổ. Tuy nhiên, cơ chế này ít được nhấn mạnh và hiệu quả giảm đáng kể nếu trứng đã làm tổ.
Bác sĩ Thanh Thảo nhấn mạnh, cần phân biệt rõ ràng thuốc tránh thai khẩn cấp và thuốc phá thai. Thuốc tránh thai khẩn cấp KHÔNG PHẢI là thuốc phá thai. Thuốc chỉ có tác dụng ngăn ngừa quá trình thụ thai hoặc làm tổ trước khi phôi thai bám vào tử cung. Nếu trứng đã thụ tinh và làm tổ thành công, thuốc tránh thai khẩn cấp sẽ không có tác dụng chấm dứt thai kỳ.
Các loại thuốc tránh thai khẩn cấp phổ biến và cách dùng
Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại thuốc tránh thai khẩn cấp với hàm lượng và quy cách đóng gói khác nhau. Phổ biến nhất là loại có hiệu quả trong 72 giờ hoặc 120 giờ sau quan hệ không an toàn. Cách dùng tùy thuộc vào loại 1 viên hay 2 viên.
Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên
Loại 1 viên được sử dụng rộng rãi nhờ sự tiện lợi. Phần lớn các thuốc này chứa Levonorgestrel 1.5mg hoặc Mifepristone 10mg.
- Cách dùng: Uống 1 viên duy nhất càng sớm càng tốt sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ, không quá 72 giờ hoặc 120 giờ tùy loại thuốc.
- Hiệu quả theo thời gian (đối với loại 72 giờ chứa Levonorgestrel):
- Uống trong vòng 24 giờ đầu: Hiệu quả cao nhất, khoảng 90%.
- Uống từ 25-48 giờ: Hiệu quả giảm còn khoảng 85%.
- Uống từ 49-72 giờ: Hiệu quả tiếp tục giảm, còn khoảng 58%.
- Sau 72 giờ: Hiệu quả rất thấp, không đảm bảo ngừa thai.
- Lưu ý: Một số loại chứa Ulipristal acetate có thể có hiệu quả lên đến 120 giờ. Cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng hoặc tham khảo ý kiến dược sĩ/bác sĩ để dùng đúng loại thuốc và đúng thời điểm.
Hộp thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên
Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 2 viên
Loại này ít phổ biến hơn, thường chứa Levonorgestrel 0.75mg mỗi viên.
- Cách dùng: Uống viên thứ nhất càng sớm càng tốt sau khi quan hệ không được bảo vệ, không quá 72 giờ. Uống viên thứ hai sau viên thứ nhất 12 giờ, không để quá 16 giờ.
- Hiệu quả: Tương tự như loại 1 viên, hiệu quả giảm dần theo thời gian và đạt cao nhất khi uống viên đầu tiên trong vòng 24 giờ sau quan hệ. Cần uống đủ cả 2 viên theo đúng khoảng thời gian quy định để thuốc phát huy tác dụng.
Bác sĩ Thanh Thảo lưu ý, dù là loại 1 viên hay 2 viên, thời điểm uống thuốc càng sớm sau khi quan hệ không an toàn thì hiệu quả ngừa thai càng cao. Việc nắm rõ mình đang sử dụng loại thuốc nào và tuân thủ đúng hướng dẫn là rất quan trọng.
Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp sau khi uống
Như đã đề cập, thuốc tránh thai khẩn cấp hoạt động bằng cách ngăn cản quá trình rụng trứng hoặc thụ tinh. Tinh trùng có thể sống trong đường sinh dục nữ tới 5 ngày. Nếu rụng trứng xảy ra trong khoảng thời gian này, việc thụ thai vẫn có thể diễn ra. Thuốc ngừa thai khẩn cấp có tác dụng cản trở sự kiện này.
Do đó, nếu trứng đã rụng, đã được thụ tinh và đã làm tổ trong tử cung, thuốc sẽ không còn tác dụng. Đây là lý do các chuyên gia y tế luôn khuyến cáo nên uống thuốc càng sớm càng tốt sau khi quan hệ không được bảo vệ nếu không muốn mang thai.
Tuy nhiên, thuốc tránh thai khẩn cấp không hiệu quả 100%. Theo thống kê, khoảng 1-2% các trường hợp vẫn có thai dù đã uống thuốc trong vòng 72 giờ sau quan hệ không an toàn.
Nghĩa là, thuốc tránh thai khẩn cấp không đảm bảo tuyệt đối việc tránh thai. Sau khi uống thuốc, nếu kỳ kinh nguyệt tiếp theo bị chậm hơn 1 tuần so với bình thường, bạn nên thử thai hoặc đi khám bác sĩ để xác định chắc chắn có mang thai hay không.
Que thử thai với kết quả dương tính, biểu thị khả năng mang thai sau khi dùng thuốc tránh thai khẩn cấpKhoảng 1-2% trường hợp vẫn có khả năng mang thai dù đã uống thuốc đúng thời điểm
Khi nào cần dùng thuốc tránh thai khẩn cấp?
Thuốc tránh thai khẩn cấp được chỉ định sử dụng trong các tình huống phát sinh đột xuất, không có biện pháp bảo vệ nào khác hoặc biện pháp đang dùng bị thất bại:
- Quan hệ tình dục không sử dụng bất kỳ biện pháp tránh thai nào.
- Bị cưỡng hiếp hoặc quan hệ tình dục không mong muốn.
- Biện pháp tránh thai đang dùng bị thất bại hoặc sử dụng sai cách, ví dụ:
- Bao cao su bị rách, tuột, thủng hoặc sử dụng sai.
- Quên uống thuốc tránh thai kết hợp từ 3 viên trở lên hoặc trễ kinh 3 ngày khi dùng loại này.
- Trễ uống thuốc tránh thai chỉ chứa Progestin hơn 3 giờ.
- Trễ tiêm thuốc tránh thai phối hợp hơn 7 ngày.
- Vòng tránh thai hoặc que cấy nội tiết bị tuột, lệch vị trí.
- Xuất tinh vào âm đạo hoặc trên cơ quan sinh dục ngoài khi áp dụng phương pháp xuất tinh ngoài.
- Tính toán sai thời gian kiêng cữ (như tính ngày an toàn).
Thuốc này không phải là biện pháp tránh thai thường xuyên và chỉ nên dùng khi thực sự cần thiết.
Các tác dụng phụ thường gặp khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp
Dù hiệu quả trong việc ngừa thai khẩn cấp, thuốc vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ do hàm lượng hormone cao. Việc lạm dụng thuốc có thể dẫn đến những hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng.
Một số tác dụng phụ phổ biến:
- Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt: Đây là tác dụng phụ hay gặp nhất. Kỳ kinh có thể đến sớm hơn hoặc muộn hơn bình thường. Nếu trễ kinh hơn 1 tuần, nên thử thai.
- Xuất huyết âm đạo bất thường: Một số người có thể bị ra máu lấm tấm hoặc chảy máu nhẹ ngoài kỳ kinh sau khi uống thuốc. Tình trạng này thường tự hết sau vài ngày. Nếu chảy máu nhiều hoặc kéo dài hơn 2 ngày, cần đi khám.
- Buồn nôn, nôn: Khoảng 50% người dùng gặp phải tình trạng này. Thường sẽ tự hết sau 1-2 tuần hoặc sớm hơn. Nếu nôn trong vòng 1-2 giờ sau khi uống thuốc (tùy loại), cần uống bù viên khác.
- Chóng mặt, mệt mỏi: Các triệu chứng này thường nhẹ và thoáng qua.
- Đau đầu: Có thể xảy ra ở một số người.
- Căng tức ngực: Tương tự như triệu chứng tiền kinh nguyệt.
- Đau bụng dưới: Thường nhẹ. Nếu đau bụng dữ dội, quằn quại, cần đi khám ngay để loại trừ nguy cơ mang thai ngoài tử cung (một biến chứng hiếm gặp nếu ngừa thai thất bại).
Người phụ nữ bị chóng mặt, dấu hiệu tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấpChóng mặt, buồn nôn, nôn… là những tác dụng phụ thường gặp nhưng thường sẽ nhanh chóng biến mất
Việc lạm dụng thuốc tránh thai khẩn cấp (dùng quá 2 lần/tháng hoặc quá 3 lần/năm) có thể dẫn đến các tác dụng phụ kéo dài và nghiêm trọng hơn như rối loạn nội tiết tố, rối loạn kinh nguyệt kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này, tăng cân không kiểm soát, căng thẳng, thậm chí là trầm cảm, hoặc làm trầm trọng thêm các tình trạng sức khỏe sẵn có.
Ai có thể và không nên dùng thuốc tránh thai khẩn cấp?
Hầu hết phụ nữ trong độ tuổi sinh sản đều có thể sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp. Thuốc này cũng an toàn cho những người không thể sử dụng các biện pháp tránh thai nội tiết tố estrogen (như một số loại thuốc tránh thai hàng ngày kết hợp).
Tuy nhiên, có một số trường hợp không nên dùng hoặc cần thận trọng:
Những trường hợp chống chỉ định
Không được sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp nếu:
- Đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai.
- Xuất hiện tình trạng chảy máu âm đạo bất thường mà chưa rõ nguyên nhân.
- Có tiền sử dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc.
- Có tiền sử bệnh viêm tắc tĩnh mạch hoặc bệnh huyết khối (cục máu đông).
Những trường hợp cần thận trọng
Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng nếu bạn mắc các bệnh lý sau:
- Tiền sử bệnh tim mạch, huyết áp cao.
- Bệnh đái tháo đường có biến chứng.
- Tiền sử rối loạn tuần hoàn máu não.
- Bệnh động kinh.
- Đang dùng các loại thuốc có thể tương tác với thuốc tránh thai khẩn cấp (ví dụ: một số loại thuốc chống co giật, thuốc kháng sinh).
ThS.BS Trần Thị Thanh Thảo, chuyên gia Sản Phụ khoaThS.BS Trần Thị Thanh Thảo, Bác sĩ Trung tâm Sản Phụ khoa BVĐK Tâm Anh TP.HCM sẵn sàng tư vấn phương pháp tránh thai an toàn cho chị em. Việc sử dụng thuốc như betaloc zok 25 cho các bệnh lý khác cần được thông báo rõ với bác sĩ khi hỏi về thuốc tránh thai khẩn cấp.
Những lưu ý quan trọng khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp
Để sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp an toàn và hiệu quả, cần ghi nhớ các điểm sau:
- Chỉ dùng khi thực sự cần thiết: Đây là biện pháp dự phòng, không thay thế được các biện pháp tránh thai thông thường. Lạm dụng thuốc có thể gây rối loạn nội tiết và ảnh hưởng sức khỏe sinh sản lâu dài. Khuyến cáo không dùng quá 2 lần/tháng và 3 lần/năm.
- Uống càng sớm càng tốt: Hiệu quả ngừa thai cao nhất khi uống trong vòng 24 giờ đầu sau quan hệ không an toàn.
- Tuân thủ đúng liều lượng và cách dùng: Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trên bao bì hoặc theo chỉ định của bác sĩ/dược sĩ. Tuyệt đối không uống nhiều viên hơn khuyến cáo với hy vọng tăng hiệu quả; điều này chỉ làm tăng tác dụng phụ.
- Kiểm tra hiệu quả: Sau khi uống thuốc, theo dõi kỳ kinh nguyệt tiếp theo. Nếu kinh chậm hơn 1 tuần, cần thử thai hoặc đi khám bác sĩ.
- Đối phó với tác dụng phụ: Các tác dụng phụ nhẹ (buồn nôn, chóng mặt…) thường tự hết. Nếu nôn sớm sau khi uống thuốc, cần xem xét uống bù viên khác (tham khảo dược sĩ). Nếu gặp tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc kéo dài, hoặc có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào khác (ví dụ: đau bụng dữ dội, chảy máu nhiều), cần đi khám bác sĩ ngay. Đôi khi, một số biện pháp dân gian như uống lá ổi được đồn thổi có tác dụng tránh thai, nhưng đây là thông tin không có cơ sở khoa học và không nên tin theo.
- Tìm biện pháp tránh thai lâu dài: Nếu bạn có đời sống tình dục đều đặn, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn một biện pháp tránh thai phù hợp và an toàn hơn cho việc sử dụng lâu dài (như thuốc tránh thai hàng ngày, đặt vòng, que cấy…).
Giải đáp các câu hỏi thường gặp
1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có mang thai không?
Có, nhưng tỷ lệ thấp. Thuốc tránh thai khẩn cấp không đảm bảo hiệu quả 100%. Khoảng 1-2% trường hợp vẫn có thai dù đã uống thuốc đúng thời điểm. Nếu trễ kinh hơn 1 tuần sau khi uống, hãy thử thai hoặc đi khám bác sĩ để xác định.
2. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có ảnh hưởng khả năng mang thai về sau không?
Nếu sử dụng đúng chỉ định và không lạm dụng, thuốc tránh thai khẩn cấp không ảnh hưởng đến khả năng mang thai sau này của phụ nữ. Cơ chế của thuốc là tạm thời ngăn chặn rụng trứng hoặc làm tổ, không gây tổn thương vĩnh viễn cho hệ sinh sản. Tuy nhiên, lạm dụng thuốc có thể gây rối loạn kinh nguyệt kéo dài, cần thời gian để hồi phục.
3. Làm sao để biết thuốc tránh thai khẩn cấp có hiệu quả hay không?
Dấu hiệu chính là kỳ kinh nguyệt tiếp theo xuất hiện đúng hoặc gần với lịch dự kiến. Tuy nhiên, thuốc có thể gây rối loạn kinh nguyệt, nên cách chắc chắn nhất là đợi ít nhất 1-2 tuần sau ngày dự kiến có kinh và thử thai bằng que thử thai.
4. Có nên uống nhiều viên thuốc tránh thai khẩn cấp để tăng hiệu quả ngừa thai không?
Tuyệt đối không. Uống nhiều viên hơn liều khuyến cáo không làm tăng hiệu quả mà ngược lại làm tăng nguy cơ gặp các tác dụng phụ nặng nề hơn do cơ thể không thể dung nạp lượng hormone quá lớn. Hãy luôn tuân thủ liều dùng và cách dùng trên bao bì hoặc theo chỉ định của chuyên gia.
5. Khi nào cần đến gặp bác sĩ sau khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp?
Bạn nên đi khám bác sĩ ngay lập tức nếu gặp các triệu chứng nghiêm trọng sau khi uống thuốc:
- Đau bụng dưới dữ dội, quằn quại (có thể là dấu hiệu mang thai ngoài tử cung nếu thuốc thất bại).
- Chảy máu âm đạo nhiều, kéo dài bất thường.
- Trễ kinh hơn 1 tuần và thử thai dương tính.
- Các triệu chứng bất thường khác như nhức đầu dữ dội, nhìn mờ, nói khó, đau ngực, khó thở, đau sưng ở chân (có thể là dấu hiệu cục máu đông, mặc dù hiếm gặp).
- Nếu bạn lo lắng về bất kỳ tác dụng phụ nào hoặc hiệu quả của thuốc. (Đối với các vấn đề sức khỏe khác không liên quan trực tiếp đến thuốc như mắt trái giật là hên hay xui, bạn có thể tìm kiếm thông tin từ các nguồn khác).
Thuốc tránh thai khẩn cấp là một công cụ hữu ích trong những tình huống khẩn cấp để ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn. Tuy nhiên, đây không phải là giải pháp lâu dài và cần được sử dụng một cách có trách nhiệm.
Để được tư vấn về các biện pháp tránh thai phù hợp, an toàn và hiệu quả lâu dài, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa sản phụ khoa.