Tác dụng cây cỏ xước: Vị thuốc dân gian quý giá

Cây cỏ xước, một loại thảo dược quen thuộc mọc hoang khắp nơi trên đất nước ta, còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như ngưu tất nam, bách bội, hoài ngưu tất hay cỏ ngưu tịch. Thuộc họ Rau dền (Amaranthaceae), cỏ xước là cây sống lâu năm, phát triển mạnh mẽ trong môi trường tự nhiên. Cây thường đạt chiều cao trung bình từ 1 đến 1.5 mét, với nhiều nhánh nhỏ phân tán. Lá cây mọc so le hoặc đối nhau, phiến lá dày và cuống lá ngắn. Hoa cỏ xước thường nở thành từng cụm nhỏ từ các kẽ lá, còn quả có hình trứng hoặc bầu dục. Tên khoa học của loại cây này là Achyranthes bidentata Blume.

Từ lâu, cỏ xước đã được dân gian tin dùng nhờ những công dụng của yoosun rau má và nhiều loại thảo dược khác trong việc hỗ trợ sức khỏe. Đặc biệt, loại cây này nổi tiếng với các tác dụng chữa bệnh, được ghi chép lại trong cả y học cổ truyền lẫn y học hiện đại.

Cỏ xước theo y học cổ truyền: Vị thuốc đa năng

Theo các tài liệu Đông y, cỏ xước có vị chua, đắng nhẹ, tính bình, lành tính và không chứa độc. Vị thuốc này quy vào hai kinh Can và Thận. Cỏ xước được cho là có khả năng làm dịu thần kinh, hỗ trợ thông tiểu, giúp giải nhiệt cơ thể, giảm viêm và giảm đau. Nhờ những đặc tính này, nó thường được ứng dụng để điều trị các chứng viêm khớp.

Không chỉ dừng lại ở đó, trong y học cổ truyền, cỏ xước còn được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều vấn đề sức khỏe khác như tăng huyết áp, viêm gan, viêm thận, xơ vữa động mạch, rối loạn kinh nguyệt hay đau bụng kinh.

Kinh nghiệm dân gian cho thấy, khi sử dụng cây cỏ xước tươi, nó có tác dụng hoạt huyết, tiêu viêm. Còn khi dùng khô hoặc rang vàng hạ thổ, cỏ xước lại mạnh về công dụng giảm đau nhức xương khớp, làm mạnh gân cốt, trừ thấp thông qua đường tiểu tiện. Chính vì thế, cỏ xước cũng được dùng để hỗ trợ chữa sỏi thận và tình trạng đau lưng do sỏi thận.

Góc nhìn y học hiện đại về cỏ xước

Dưới góc độ y học hiện đại, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng cỏ xước có khả năng hỗ trợ tăng cường tổng hợp protein trong cơ thể. Đặc biệt, nó có tính lợi tiểu, giúp kích thích và bồi bổ chức năng thận.

Ngoài ra, cỏ xước còn được biết đến với khả năng bổ gan, giúp giảm lượng cholesterol trong máu. Vị thuốc này cũng thể hiện tác dụng giảm đau, kháng viêm và giảm sưng, góp phần hỗ trợ điều trị hiệu quả các bệnh liên quan đến xương khớp.

Thành phần quý giá trong cây cỏ xước

Hiệu quả của cỏ xước đến từ nguồn thành phần dinh dưỡng và hóa học phong phú có trong cây. Cỏ xước chứa hàm lượng dồi dào Vitamin C, muối kali, nước, chất xơ, cùng nhiều loại amino axit như Arginine. Bên cạnh đó là Glucozơ, Polysaccharide, Protid, các khoáng chất như Sắt, Đồng, Carotene, và các hợp chất có hoạt tính sinh học như Saponin triterpenoid, Alkaloid, Acid oleanolic.

Trong đó, bộ phận rễ của cây cỏ xước được đánh giá là có công hiệu mạnh nhất.

Một số bài thuốc phổ biến từ cỏ xước

Cỏ xước được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian để điều trị các bệnh lý khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc tiêu biểu:

Bài thuốc 1: Chữa viêm tiết niệu, trị chứng đau vùng eo lưng do thấp nhiệt.

• Thành phần: Cỏ xước tươi 50g, râu ngô 30g, bông mã đề 1 nắm (50g), rễ cỏ tranh 30g.
• Cách dùng: Sắc tất cả các vị trên với nước uống trong ngày, chia làm 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.

Bài thuốc 2: Chữa đau xương khớp, các khớp sưng nóng đỏ đau (không áp dụng cho bệnh nhân âm hư).

• Thành phần: Cỏ xước tươi 50g, cây xấu hổ 50g, vỏ cây gạo 30g, lạc tiên 30g, quả ké 30g, đơn gối hạc 50g.
• Cách dùng: Sắc uống trong ngày, chia làm 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.

Bài thuốc 3: Ôn dương, bổ thận, trị tiểu đêm, đau lưng do thận dương hư.

• Thành phần: Cỏ xước 30g, thục địa 16g, bạch truật 13g, bạch thược 12g, bạch linh 10g, phụ tử chế 8g, sinh khương 4g.
• Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia làm 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.

Bài thuốc 4: Chữa thoát vị đĩa đệm

• Thành phần: Cỏ xước, tầm gửi, dền gai, chìa vôi, lá lốt phơi khô, mỗi vị 30g.
• Cách dùng: Sắc lấy nước uống thay nước lọc hàng ngày. Ngoài ra, có thể dùng cỏ xước tươi giã nhuyễn đắp trực tiếp vào vị trí bị thoát vị đĩa đệm để hỗ trợ giảm đau.

Hình ảnh cây cỏ xước tươi – thảo dược hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp

Bài thuốc 5: Trị các chứng chóng mặt, hoa mắt, rối loạn tiền đình, tăng huyết áp, mất ngủ, đau dây thần kinh hay tình trạng chuột rút, co giật,…

• Thành phần: Cỏ xước 40g, thảo quyết minh 25g, tần giao 30g.
• Cách dùng: Sắc lấy nước uống hàng ngày.

Bài thuốc 6: Chữa cảm sổ mũi kèm theo sốt

• Thành phần: Cỏ xước 30g, đơn kim 20g, kim ngân hoa 30g, bồ công anh 30g, liên kiều 20g.
• Cách dùng: Sắc thành nước uống, chia 2 đến 3 lần mỗi ngày.

Bài thuốc 7: Viêm mũi dị ứng

• Thành phần: Cỏ xước 20g, rau gan heo (cây lá diễn) 30g, xuyên chi 30g, kim ngân hoa 35g, liên kiều 25g.
• Cách dùng: Sắc uống trong ngày. Tốt nhất là uống thuốc khi còn ấm.

Bài thuốc 8: Trị bệnh bạch hầu

• Thành phần: Rễ cỏ xước 20g, kim ngân hoa 30g, liên kiều 25g.
• Cách dùng: Sắc thuốc, để nguội, uống thay nước hàng ngày.

Bài thuốc 9: Chữa bệnh quai bị

• Cách dùng: Lấy 60g cỏ xước tươi giã nát, vắt lấy nước cốt để súc miệng, phần bã đắp lên vùng quai bị đang sưng và đau.

Bài thuốc 10: Bệnh phong thấp, co giật, teo cơ và xơ vữa mạch máu

• Thành phần: Rễ cỏ xước, tần giao, phòng phong, thương truật, xuyên khung, mỗi vị 30g.
• Cách dùng: Sắc uống nhiều lần trong ngày.

Bài thuốc 11: Viêm cầu thận phù thũng

• Thành phần: Rễ cỏ xước, mã đề, mộc thông, rễ cỏ tranh, nhân trần, cỏ huyết dụ, huyền sâm, lá móng tay, mỗi vị 30g.
• Cách dùng: Sắc uống, chia thành 3 lần mỗi ngày.

Bài thuốc 12: Chữa kinh nguyệt không đều

• Thành phần: Cỏ xước, hương phụ, nghệ xanh, ích mẫu, trữ ma căn, mỗi vị 25g.
• Cách dùng: Sắc lên uống liên tục 10 ngày sẽ thấy hiệu quả.

Bài thuốc 13: Chữa viêm gan, viêm thận

• Thành phần: Cỏ xước, mã đề, cỏ tháp bút, sinh địa, rễ cỏ tranh, tất cả đều 30g, hoạt thạch 15g.
• Cách dùng: Sắc lấy nước uống hàng ngày.

Bài thuốc 16: Điều trị mỡ máu và huyết áp cao

• Thành phần: Cỏ xước, hy thiêm, thảo quyết minh sao vàng, đương quy, mộc nhĩ đen, cỏ mực, xuyên khung, mỗi vị 30g.
• Cách dùng: Sắc uống liên tục 20 đến 30 ngày sẽ có kết quả tích cực. Bên cạnh việc sử dụng các bài thuốc này, việc tìm hiểu về thực phẩm hạ mỡ máu không cần dùng thuốc cũng là một cách hiệu quả để hỗ trợ quản lý tình trạng này.

Lưu ý khi sử dụng cỏ xước

Khi sử dụng cỏ xước hoặc bất kỳ loại thuốc cổ truyền nào khác, điều quan trọng là cần lưu ý một số điểm để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

• Khoảng cách với thuốc Tây và thực phẩm chức năng: Nên uống các bài thuốc từ cỏ xước cách xa ít nhất 2 giờ so với thời điểm dùng thuốc Tây y hoặc các loại thực phẩm bổ sung sức khỏe khác.
• Phản ứng dị ứng: Một số trường hợp có thể gặp phản ứng dị ứng khi dùng cỏ xước, biểu hiện qua các triệu chứng như nổi mẩn ngứa, tức ngực, khó thở, choáng váng, buồn nôn hoặc cảm giác khó chịu toàn thân. Nếu gặp bất kỳ triệu chứng nào như vậy, cần ngừng sử dụng ngay lập tức và tìm đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ chuyên môn thăm khám và xử lý kịp thời.
• Tham vấn ý kiến chuyên gia: Tốt nhất, trước khi áp dụng các bài thuốc từ cỏ xước, bạn nên tham khảo ý kiến tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền. Việc sử dụng cần phù hợp với từng thể trạng, tình trạng bệnh lý và cơ địa riêng của mỗi người, tránh việc tùy tiện sử dụng theo các thông tin chưa được kiểm chứng hoặc không có sự hướng dẫn chuyên môn.

Kết luận

Cây cỏ xước là một vị thuốc dân gian quý giá với nhiều tác dụng tích cực đối với sức khỏe, được công nhận trong cả Đông y và y học hiện đại. Từ hỗ trợ điều trị các bệnh xương khớp, sỏi thận, viêm nhiễm đến cải thiện huyết áp và mỡ máu, cỏ xước thể hiện vai trò đa năng của mình. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả tốt nhất, người dùng cần tìm hiểu kỹ lưỡng, tuân thủ liều lượng và đặc biệt là tham vấn ý kiến của các chuyên gia y tế trước khi sử dụng.

Tài liệu tham khảo:

• Phạm Hường (theo báo SK&ĐS)