Sắt cho trẻ sơ sinh: Vai trò, dấu hiệu thiếu và cách bổ sung

Thiếu sắt là tình trạng phổ biến ở nhiều trẻ em hiện nay. Những trẻ này cần được bổ sung sắt bằng thực phẩm hoặc các chế phẩm chứa sắt. Bổ sung Sắt Cho Trẻ Sơ Sinh như thế nào là vấn đề được nhiều bậc phụ huynh đặc biệt quan tâm, bởi sắt đóng vai trò thiết yếu cho sự phát triển toàn diện của bé ngay từ những tháng đầu đời. Hiểu rõ tầm quan trọng của sắt, nhận biết sớm các dấu hiệu thiếu sắt và áp dụng đúng cách bổ sung sẽ giúp cha mẹ bảo vệ sức khỏe và tương lai của con yêu. Bên cạnh việc tìm hiểu về các loại dưỡng chất cần thiết, cha mẹ cũng nên trang bị kiến thức về các tình trạng sức khỏe thường gặp ở trẻ và cách xử lý, chẳng hạn như phương pháp hạ sốt cho trẻ sơ sinh an toàn và hiệu quả.

Vai trò quan trọng của sắt đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Sắt là một trong những vi chất dinh dưỡng thiết yếu, đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong nhiều chức năng của cơ thể, đặc biệt là ở trẻ em đang trong giai đoạn tăng trưởng nhanh. Nếu ví cơ thể con người như một hệ thống phức tạp gồm nhiều bộ phận, thì sắt chính là thành phần không thể thiếu để tạo nên hồng cầu – “chiếc xe” chuyên chở oxy và dưỡng chất đi khắp cơ thể, nuôi dưỡng mọi tế bào và mô.

Sắt tạo ra hemoglobin (huyết sắc tố), một protein phức tạp trong tế bào hồng cầu có nhiệm vụ gắn kết và vận chuyển oxy từ phổi đến các mô. Nhờ có hemoglobin chứa sắt, oxy mới được phân phối hiệu quả, đảm bảo hoạt động sống bình thường của các cơ quan. Ở trẻ em, nhu cầu sắt thậm chí còn cao hơn người trưởng thành tính theo khối lượng cơ thể, bởi đây là giai đoạn bé lớn nhanh và cần lượng máu, hồng cầu dồi dào để đáp ứng sự phát triển.

Nếu thiếu sắt, quá trình sản xuất hemoglobin bị suy giảm, dẫn đến tình trạng thiếu máu thiếu sắt. Khi đó, lượng oxy vận chuyển đến các mô, cơ bắp và đặc biệt là não bộ bị thiếu hụt nghiêm trọng. Tình trạng thiếu máu thiếu sắt kéo dài ở trẻ sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển cả về thể chất lẫn trí tuệ, khiến bé chậm lớn, suy giảm nhận thức và khả năng học hỏi sau này.

Trong giai đoạn đầu đời, trẻ nhận được nguồn sắt dự trữ từ mẹ trong thai kỳ và lượng sắt dồi dào từ sữa mẹ hoặc sữa công thức tăng cường sắt. Tuy nhiên, lượng sắt dự trữ này sẽ cạn dần và nhu cầu sắt của bé tăng lên khi bé lớn hơn, đặc biệt là khi bước vào giai đoạn ăn dặm. Do vậy, việc bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh như thế nào, khi nào và trong thời gian bao lâu để đảm bảo bé không bị thiếu sắt là điều cha mẹ cần hết sức lưu ý và tìm hiểu kỹ lưỡng.

Dấu hiệu nhận biết trẻ thiếu sắt

Sắt là nguyên tố vi lượng cần thiết để hỗ trợ hệ miễn dịch khỏe mạnh và đặc biệt quan trọng cho sự phát triển tối ưu của não bộ. Trước khi tìm hiểu bổ sung sắt cho trẻ nhơ thế nào, cha mẹ cần nắm được các dấu hiệu cảnh báo sớm tình trạng thiếu sắt ở con. Việc nhận biết kịp thời giúp cha mẹ đưa con đi khám và có biện pháp can thiệp đúng lúc.

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám bác sĩ để kiểm tra tình trạng thiếu sắt (thường qua xét nghiệm máu) nếu nhận thấy bé có những biểu hiện sau:

• Trẻ tăng cân rất chậm hoặc trong thời gian dài không tăng cân: Thiếu sắt ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa và hấp thu dinh dưỡng, khiến bé khó tăng trưởng về cân nặng.
• Da của bé nhợt nhạt, xanh xao: Đây là dấu hiệu điển hình của thiếu máu, do lượng hemoglobin thấp khiến máu kém đỏ.
• Trẻ sơ sinh bú kém, thậm chí bỏ bú mẹ: Thiếu sắt khiến bé mệt mỏi, không còn hứng thú với việc bú.
• Trẻ khó chịu, quấy khóc thường xuyên: Thiếu năng lượng và cảm giác không khỏe có thể làm tăng sự cáu kỉnh ở bé.
• Trẻ ít vận động, yếu ớt, mệt mỏi: Cung cấp oxy kém hiệu quả khiến cơ bắp thiếu năng lượng, làm bé lười vận động, phát triển kỹ năng vận động chậm hơn so với bạn bè cùng trang lứa.
• Trẻ bị viêm đường hô hấp và nhiều loại bệnh nhiễm khuẩn khác thường xuyên: Hệ miễn dịch suy yếu do thiếu sắt khiến bé dễ mắc bệnh hơn và khó hồi phục. Một số bệnh thường gặp ở trẻ bao gồm các vấn đề về đường hô hấp, đôi khi cần sử dụng các loại thuốc hỗ trợ như siro ho cảm ích nhi.

Nếu bé có một hoặc nhiều dấu hiệu trên, cha mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa để được tư vấn và chẩn đoán chính xác.

Thời điểm vàng để bổ sung sắt cho trẻ

Chọn thời điểm bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh như thế nào là hợp lý và hiệu quả? Để có thể cân bằng lượng sắt cho con, cha mẹ nên lưu ý đến độ tuổi, cách nuôi dưỡng và tình trạng sức khỏe của bé.

• Với trẻ đủ tháng, khỏe mạnh, bú mẹ hoàn toàn hoặc một phần: Lượng sắt dự trữ từ lúc sinh thường đủ cho bé trong khoảng 4-6 tháng đầu. Sau giai đoạn này, lượng sắt dự trữ giảm dần. Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo trẻ bú mẹ hoàn toàn hoặc một phần nên được bổ sung sắt dạng lỏng với liều 1mg/kg/ngày, bắt đầu từ khi 4 tháng tuổi. Việc bổ sung này nên tiếp tục cho đến khi bé khoảng 6 tháng tuổi và bắt đầu ăn được các thức ăn đặc có chứa sắt với lượng đủ để đáp ứng nhu cầu hàng ngày. song song với sắt, AAP cũng khuyến cáo bổ sung 400IU vitamin D hàng ngày cho trẻ bú mẹ từ lúc mới sinh và tiếp tục cho đến khi bé được 1 tuổi.

• Với trẻ thiếu tháng, nhẹ cân hoặc có nguy cơ thiếu sắt từ trong bụng mẹ: Những trường hợp như người mẹ mắc tiểu đường thai kỳ kiểm soát kém, con bị sinh non (trước 37 tuần thai) hoặc ít hơn 2,9kg khi sinh, bé có thể không nhận đủ lượng sắt dự trữ trong thai kỳ. Nhóm trẻ này cần được đặc biệt quan tâm và bổ sung sắt từ sớm, thường là khi con 2 tuần tuổi với liều cao hơn (khoảng 2mg/kg/ngày). Việc bổ sung này nên tiếp tục cho đến khi bé ăn dặm được 1 tuổi và nguồn thực phẩm cung cấp đủ sắt. Cha mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để nhận được lời khuyên về nhu cầu dinh dưỡng cụ thể phù hợp cho trẻ thiếu tháng.

• Với trẻ sử dụng sữa công thức: Hầu hết sữa công thức dành cho trẻ sơ sinh trên thị trường hiện nay đều được tăng cường sắt và vitamin D với hàm lượng phù hợp. Do đó, nếu bé sử dụng sữa công thức theo đúng hướng dẫn, bé thường đã nhận đủ lượng sắt và vitamin D cần thiết. Cha mẹ nên tiếp tục cho trẻ dùng sữa công thức tăng cường sắt trong 12 tháng đầu đời, trừ khi có chỉ định khác từ bác sĩ.

Hướng dẫn cách bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh phù hợp

Bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh cần đúng cách, đúng liều lượng và đúng thời điểm để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về cách bổ sung sắt cho trẻ, dựa trên khuyến cáo của các chuyên gia y tế:

• Đối với trẻ bú sữa công thức: Như đã đề cập, sữa công thức thường đã được bổ sung đầy đủ sắt và vitamin D. Do đó, cha mẹ chỉ cần tiếp tục cho trẻ dùng loại sữa này trong suốt 12 tháng đầu đời là đủ. Không cần bổ sung thêm sắt riêng biệt trừ khi có chỉ định đặc biệt từ bác sĩ.

• Đối với trẻ bú mẹ hoàn toàn hoặc một phần:

  • Bắt đầu bổ sung sắt dạng lỏng (thường là sắt sulfat) với liều 1mg/kg cân nặng mỗi ngày cho trẻ từ 4-6 tháng tuổi.
  • Tiếp tục bổ sung hàng ngày cho đến khi bé ăn dặm đạt lượng thức ăn giàu sắt đủ để đáp ứng nhu cầu.
  • Song song với sắt, cần bổ sung Vitamin D dạng lỏng với liều 400 IU mỗi ngày ngay từ lúc mới sinh và tiếp tục cho đến khi bé được 1 tuổi.

• Đối với trẻ sinh non, nhẹ cân:

  • Trẻ sinh non có nhu cầu sắt cao hơn và cần bổ sung sớm hơn. Bác sĩ thường chỉ định bổ sung sắt dạng lỏng với liều 2mg/kg cân nặng mỗi ngày, bắt đầu ngay trong tháng đầu tiên sau sinh.
  • Liều lượng và thời gian bổ sung cụ thể sẽ do bác sĩ nhi khoa quyết định dựa trên tình trạng sức khỏe và cân nặng của bé. Cha mẹ cần tuân thủ chặt chẽ chỉ định của bác sĩ.

• Lưu ý cho các trường hợp đặc biệt:

  • Nếu mẹ đang ăn chay: Sắt từ thực vật (sắt non-heme) khó hấp thu hơn sắt từ động vật (sắt heme). Mẹ ăn chay trong thời kỳ cho con bú cần đảm bảo chế độ ăn cung cấp đủ sắt cho bản thân và tham khảo ý kiến bác sĩ dinh dưỡng để có chế độ ăn uống và chất bổ sung (bao gồm cả B12) hợp lý, đảm bảo nguồn sữa mẹ đủ chất cho con.
  • Tránh cho trẻ uống sữa bò tươi trước 1 tuổi: Sữa bò tươi có hàm lượng đạm và khoáng chất cao, có thể gây quá tải cho thận của trẻ dưới 1 tuổi. Quan trọng hơn, sắt trong sữa bò tươi có sinh khả dụng thấp và sữa bò tươi làm giảm khả năng hấp thu sắt từ các nguồn thực phẩm khác. Trẻ sử dụng sữa bò tươi thay vì sữa mẹ hoặc sữa công thức tăng cường sắt trong 12 tháng đầu đời có nguy cơ cao bị thiếu máu thiếu sắt.

• Bổ sung sắt qua thực phẩm khi bé ăn dặm: Sau thời điểm 6 tháng tuổi, khi bé bắt đầu làm quen với thức ăn đặc, cha mẹ nên tập trung vào việc đưa các thực phẩm giàu sắt vào thực đơn hàng ngày. Lượng sắt dự trữ của bé đã cạn và bé cần nguồn sắt từ bên ngoài.

  • Các loại thực phẩm giàu sắt dễ hấp thu bao gồm: Thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn), thịt gia cầm (thịt gà, thịt vịt), cá, trứng. Khi chế biến cho bé ăn dặm, nên xay nhuyễn hoặc băm nhỏ cho phù hợp.
  • Các loại thực phẩm giàu sắt từ thực vật (khó hấp thu hơn nhưng vẫn là nguồn bổ sung tốt): Các loại đậu (đậu nành, đậu lăng, đậu xanh, đậu đen, đậu tây, đậu phụ), rau lá xanh đậm (rau bina/cải bó xôi).
  • Để tăng cường hấp thu sắt từ thực vật, nên kết hợp ăn các loại thực phẩm này với thực phẩm giàu Vitamin C (cam, quýt, dâu tây, bông cải xanh,…).

• Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bổ sung: Thiếu sắt hay thừa sắt đều gây ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe của trẻ. Sắt là một kim loại nặng, khi dư thừa có thể gây độc cho tế bào, mô cũng như các cơ quan. Thừa sắt sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của toàn bộ cơ thể, có thể gây tổn thương gan, tim, rối loạn đường huyết,… Nếu cha mẹ bổ sung sắt không phù hợp và quá liều trong thời gian dài, con dễ có nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm. Do đó, việc bổ sung sắt cho bé trong thời gian bao lâu, liều lượng bao nhiêu và loại nào là điều mà cha mẹ cần hết sức lưu ý và luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng của bé (qua thăm khám lâm sàng và xét nghiệm máu nếu cần) để đưa ra lời khuyên và chỉ định phù hợp nhất. Trong quá trình chăm sóc sức khỏe cho bé, ngoài sắt, cha mẹ cũng có thể cần quan tâm đến các loại thuốc điều trị bệnh khác theo chỉ định của bác sĩ, ví dụ như thuốc methylprednisolone 16mg cho các tình trạng viêm nhiễm phù hợp.

Trên đây là thông tin giải đáp thắc mắc bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh như thế nào mà các bậc phụ huynh nên tham khảo. Bổ sung sắt cho bé bằng việc thay đổi chế độ ăn kết hợp với sử dụng các chế phẩm chứa sắt dạng lỏng hoặc viên uống (cho trẻ lớn hơn) chính là lựa chọn phù hợp. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là cha mẹ nên xin ý kiến bác sĩ, không tự ý chẩn đoán và cho bé dùng thuốc bổ sung sắt hoặc bất kỳ vi chất nào khác để tránh nguy cơ xảy ra một số tác dụng phụ nguy hiểm hoặc tình trạng thừa vi chất không mong muốn. Đôi khi, việc sử dụng các phương pháp truyền thống như tắc kè thường để bồi bổ cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng và tham vấn chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả cho trẻ nhỏ, thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm dân gian.