Kháng Sinh Trị Viêm Họng: Khi Nào Dùng & Các Loại Phổ Biến Cần Biết

Viêm họng là một tình trạng phổ biến mà hầu như ai cũng từng gặp phải. Cảm giác đau rát, khó nuốt, đôi khi kèm theo sốt, ho làm cuộc sống sinh hoạt bị ảnh hưởng không nhỏ. Nhiều người ngay lập tức nghĩ đến việc dùng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, với mong muốn bệnh nhanh khỏi. Tuy nhiên, viêm họng chủ yếu là do virus gây ra, và trong trường hợp nhẹ thì thường không cần đến kháng sinh. Chỉ khi bị viêm họng do vi khuẩn, đặc biệt là liên cầu khuẩn, việc sử dụng kháng sinh đúng cách mới thực sự cần thiết để tránh những biến chứng nguy hiểm.

Việc sử dụng Kháng Sinh Trị Viêm Họng cần có sự chẩn đoán và chỉ định của bác sĩ. Tuyệt đối không nên tự ý mua và sử dụng kháng sinh, bởi làm vậy có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc, khiến việc điều trị sau này trở nên khó khăn hơn. Ngoài ra, khi bị viêm họng, việc sử dụng các biện pháp hỗ trợ giảm triệu chứng cũng rất quan trọng, giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn.

Viêm họng: Khi nào cần dùng kháng sinh?

Hiểu rõ nguyên nhân gây viêm họng là bước đầu tiên để quyết định có cần dùng kháng sinh hay không. Đa số các trường hợp viêm họng là do virus (như virus cúm, cảm lạnh), lúc này kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng. Các triệu chứng thường gặp do virus gây ra bao gồm đau họng, sổ mũi, ho nhẹ, khàn tiếng, đôi khi sốt nhẹ.

Tuy nhiên, viêm họng cũng có thể do vi khuẩn gây ra, phổ biến nhất là liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes). Viêm họng do liên cầu khuẩn thường có các biểu hiện nặng hơn như sốt cao đột ngột, đau họng dữ dội (đặc biệt khi nuốt), amidan sưng đỏ, có mủ trắng hoặc vàng, nổi hạch cổ. Đây là trường hợp bắt buộc phải dùng kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như thấp tim, viêm cầu thận cấp.

Chỉ bác sĩ mới có thể chẩn đoán chính xác viêm họng do vi khuẩn hay virus, thường dựa vào khám lâm sàng và có thể cần đến xét nghiệm nhanh liên cầu khuẩn hoặc cấy dịch họng. Do đó, khi có các triệu chứng nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn, hãy đi khám để được tư vấn và chỉ định điều trị phù hợp.

Hình ảnh minh họa vi khuẩn liên cầu gây viêm họng nặng

Các nhóm kháng sinh phổ biến được dùng trị viêm họng do vi khuẩn

Khi xác định viêm họng do vi khuẩn, bác sĩ sẽ cân nhắc lựa chọn loại kháng sinh phù hợp dựa trên tác nhân gây bệnh, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, và tiền sử dị ứng. Dưới đây là một số nhóm kháng sinh thường được sử dụng:

Nhóm Beta-lactam

Đây là nhóm kháng sinh phổ biến hàng đầu trong điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp, bao gồm cả viêm họng do liên cầu khuẩn. Cơ chế hoạt động chính của chúng là ức chế sự tổng hợp thành tế bào của vi khuẩn, làm vi khuẩn bị tiêu diệt.

• Penicillin: Là kháng sinh kinh điển, rất hiệu quả đối với liên cầu khuẩn. Penicillin V dạng uống thường được chỉ định cho các trường hợp viêm họng, viêm amidan do liên cầu khuẩn. Thời gian điều trị thường là 10 ngày để đảm bảo tiêu diệt hết vi khuẩn, ngăn ngừa tái phát và biến chứng. Cần uống thuốc 30 phút trước ăn hoặc 2 giờ sau ăn để đạt hiệu quả tốt nhất.

  • Lưu ý: Một số người có thể bị dị ứng với Penicillin, từ phát ban nhẹ đến sốc phản vệ nghiêm trọng. Cần thông báo ngay cho bác sĩ nếu có tiền sử dị ứng hoặc gặp phải các phản ứng bất thường khi dùng thuốc.

• Amoxicillin: Là một loại Penicillin bán tổng hợp, có phổ tác dụng rộng hơn một chút so với Penicillin V. Amoxicillin cũng rất hiệu quả với liên cầu khuẩn và thường được dùng thay thế Penicillin V hoặc trong các trường hợp nhiễm khuẩn phức tạp hơn.

  • Cách dùng: Tuân thủ liều lượng và thời gian dùng thuốc do bác sĩ chỉ định. Đối với dạng hỗn dịch uống, cần lắc đều trước khi dùng và đo bằng dụng cụ chuyên dụng. Đối với viên nén hoặc viên nang, nuốt cả viên, không nghiền nát. Quan trọng nhất là không tự ý ngưng thuốc dù triệu chứng đã giảm để tránh kháng thuốc.
  • Tác dụng phụ: Có thể gây rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy, buồn nôn), phát ban, vàng da (hiếm gặp).
    Vỉ thuốc kháng sinh Amoxicillin thường dùng trị viêm họng do vi khuẩn

• Cephalexin: Thuộc nhóm Cephalosporin thế hệ 1, cũng có tác dụng tốt trên liên cầu khuẩn và là một lựa chọn khác trong điều trị viêm họng do vi khuẩn. Thuốc giúp giảm viêm, đau rát họng hiệu quả.

  • Tác dụng phụ: Có thể gây tiêu chảy, buồn nôn, phát ban.

• Ceftriaxone: Là Cephalosporin thế hệ 3, thường dùng dưới dạng tiêm trong các trường hợp nhiễm khuẩn nặng hơn hoặc khi bệnh nhân không thể dùng thuốc uống. Mặc dù hiệu quả, nhưng thường không phải là lựa chọn đầu tay cho viêm họng thông thường trừ khi có chỉ định đặc biệt.

  • Lưu ý: Chống chỉ định cho trẻ sơ sinh non tháng, phụ nữ có thai/cho con bú cần thận trọng, người suy gan/thận.

Nhóm Macrolid

Nhóm Macrolid là lựa chọn thay thế quan trọng cho những bệnh nhân bị dị ứng với nhóm Beta-lactam. Chúng hoạt động bằng cách ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn.

• Erythromycin: Là Macrolid đầu tiên và vẫn còn hiệu quả với liên cầu khuẩn.
  • Tác dụng phụ: Thường gây rối loạn tiêu hóa nhiều hơn các Macrolid thế hệ sau (buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy). Cần thận trọng ở người có vấn đề về gan.
• Clarithromycin: Macrolid thế hệ mới, có phổ tác dụng rộng hơn và ít gây tác dụng phụ đường tiêu hóa hơn Erythromycin. Thường dùng trị nhiễm khuẩn đường hô hấp, bao gồm viêm họng, viêm amidan do vi khuẩn.
  • Tác dụng phụ: Rối loạn vị giác, buồn nôn, nhức đầu, rối loạn chức năng gan (hiếm gặp).
• Azithromycin: Một Macrolid thế hệ mới khác, có thời gian bán thải dài nên thường chỉ cần dùng 1 liều mỗi ngày và đợt điều trị ngắn hơn (thường 5 ngày). Rất tiện lợi cho bệnh nhân. Hiệu quả với nhiều loại vi khuẩn gây nhiễm khuẩn đường hô hấp.
  • Tác dụng phụ: Tương đối lành tính, chủ yếu là rối loạn tiêu hóa nhẹ (tiêu chảy, buồn nôn, đau bụng).
    Một số loại thuốc thuộc nhóm kháng sinh Macrolid

Các loại thuốc hỗ trợ điều trị viêm họng (Ngoài kháng sinh)

Bên cạnh việc dùng kháng sinh (nếu cần), các loại thuốc hỗ trợ giúp làm giảm nhẹ triệu chứng viêm họng, mang lại cảm giác dễ chịu cho người bệnh.

Thuốc hạ sốt, giảm đau

Giúp giảm sốt và đau họng, đau đầu, đau cơ do viêm họng gây ra. Hai loại phổ biến nhất là Paracetamol và Aspirin.

• Paracetamol: An toàn và hiệu quả trong việc hạ sốt, giảm đau từ nhẹ đến trung bình. Có thể dùng cho cả trẻ em và người lớn. Cần tuân thủ liều lượng khuyến cáo, tránh quá liều có thể gây hại gan.
• Aspirin: Cũng có tác dụng giảm đau, hạ sốt, chống viêm. Tuy nhiên, Aspirin không được dùng cho trẻ em dưới 16 tuổi do nguy cơ mắc hội chứng Reye nguy hiểm. Người lớn cần thận trọng khi dùng liều cao hoặc kéo dài do có thể gây kích ứng dạ dày.
  Viên nén Aspirin dùng giảm đau hạ sốt khi viêm họng

Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID)

Nhóm này (như Ibuprofen, Diclofenac) có tác dụng giảm viêm, giảm đau, hạ sốt. Giúp cải thiện tình trạng sưng đỏ ở vòm họng.

• Ibuprofen: Phổ biến trong việc trị viêm họng có kèm sốt và đau nhức. Thuốc hoạt động bằng cách ức chế các chất gây viêm. Không khuyến cáo dùng cho trẻ nhỏ, người cao tuổi hoặc phụ nữ mang thai những tháng cuối mà không có chỉ định của bác sĩ.
  • Tác dụng phụ: Có thể gây rối loạn tiêu hóa, đau đầu, chóng mặt.
    Thuốc Ibuprofen giúp giảm sốt, đau nhức do viêm họng
• Diclofenac: Cũng có tác dụng giảm đau và cải thiện tình trạng sưng viêm.
  • Tác dụng phụ: Tương tự Ibuprofen, có thể ảnh hưởng tiêu hóa, gây đau đầu, chóng mặt.

Thuốc kháng viêm Corticosteroid

Nhóm thuốc này (như Dexamethasone, Prednisolone, Betamethasone) có tác dụng chống viêm rất mạnh, được sử dụng trong các trường hợp viêm họng nặng, sưng phù nhiều, hoặc có phản ứng dị ứng nghiêm trọng.

• Dexamethasone: Giúp làm dịu sưng tấy, giảm phản ứng dị ứng. Sử dụng theo chỉ định nghiêm ngặt của bác sĩ.
• Prednisolone, Betamethasone: Cũng là các corticosteroid tổng hợp, chống viêm và chống dị ứng. Chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là với liều cao hoặc kéo dài, do nguy cơ tác dụng phụ toàn thân như giữ nước, tăng cân, thay đổi tâm trạng, ảnh hưởng đường huyết, suy tuyến thượng thận nếu dùng lâu dài.

Thuốc chống viêm dạng Enzyme

Còn gọi là men chống viêm (như Alphachymotrypsin), có nguồn gốc tự nhiên. Chúng có đặc tính chống viêm, giảm phù nề, làm tan đờm. Alphachymotrypsin giúp làm giảm sưng và xung huyết tại vùng niêm mạc họng bị tổn thương. Loại men này có thể dùng đường uống, tiêm hoặc ngậm. Với viêm họng, dạng ngậm thường được khuyến cáo để tăng hiệu quả tại chỗ.
Vỉ thuốc men chống viêm Alphachymotrypsin hỗ trợ giảm phù nề viêm họng

• Lưu ý: Thận trọng với các tác dụng phụ ở mắt như phù giác mạc, tăng nhãn áp.

Thuốc súc họng

Dung dịch súc họng giúp làm sạch đường thở, loại bỏ vi khuẩn, virus, và làm thay đổi môi trường pH trong khoang miệng họng. Thành phần thường chứa muối NaCl, kẽm sulfat, tinh dầu thơm, menthol… Súc họng sau khi đánh răng giúp tăng hiệu quả. Đây là biện pháp hỗ trợ tốt, nhưng cần lựa chọn sản phẩm phù hợp và theo hướng dẫn để tránh kích ứng hoặc các phản ứng dị ứng. Đồng thời, bạn có thể tham khảo thêm cách trị lở lưỡi nhanh nhất nếu có các vấn đề liên quan đến miệng kèm theo.

Thuốc long đờm

Các loại thuốc như N-Acetylcystein, Carbocystein, Ambroxol, Bromhexin giúp thay đổi cấu trúc đờm, làm giảm độ nhớt và độ đặc của đờm, từ đó giúp người bệnh dễ dàng tống đờm ra ngoài hơn. Hữu ích khi viêm họng kèm theo ho có đờm đặc, khó khạc.

Vị thuốc Đông y hỗ trợ

Một số vị thuốc Đông y như Kha tử cũng được biết đến với tác dụng hỗ trợ trị ho, khản tiếng, viêm họng nhờ tính ấm, vị cay đắng giúp làm dịu họng.

Đối với trẻ nhỏ, việc sử dụng các biện pháp an toàn, nhẹ nhàng là ưu tiên hàng đầu. Bạn có thể tìm hiểu về xịt mũi ưu trương cho bé để hỗ trợ làm sạch đường thở trên, vốn thường liên quan đến viêm họng ở trẻ. Đối với phụ nữ mang thai, lựa chọn thuốc càng cần thận trọng hơn, thậm chí chỉ là viên ngậm đau họng cho bà bầu cũng cần hỏi ý kiến bác sĩ.

Lưu ý quan trọng khi dùng thuốc trị viêm họng

Điều trị viêm họng hiệu quả và an toàn đòi hỏi sự hiểu biết và tuân thủ đúng nguyên tắc.

1. Chẩn đoán đúng: Quan trọng nhất là xác định nguyên nhân (virus hay vi khuẩn) để quyết định có cần kháng sinh hay không.
2. Tuân thủ chỉ định bác sĩ: Nếu được kê kháng sinh, hãy dùng đúng loại, đủ liều, đủ thời gian theo chỉ dẫn, ngay cả khi các triệu chứng đã biến mất. Việc bỏ dở liệu trình kháng sinh là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến kháng thuốc.
3. Cẩn trọng với tác dụng phụ: Mỗi loại thuốc đều có thể gây tác dụng phụ. Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ nếu gặp phải phản ứng bất thường.
4. Không tự ý dùng kháng sinh: Tự mua và dùng kháng sinh vừa không hiệu quả với viêm họng do virus, vừa tạo nguy cơ kháng thuốc, gây khó khăn cho việc điều trị sau này.
5. Phối hợp các biện pháp hỗ trợ: Bên cạnh thuốc (nếu có), các biện pháp như súc nước muối ấm, uống đủ nước, nghỉ ngơi hợp lý cũng rất quan trọng giúp quá trình phục hồi nhanh hơn.

Kết luận

Viêm họng là bệnh lý tuy phổ biến nhưng việc điều trị cần cẩn trọng, đặc biệt là khi cân nhắc dùng kháng sinh trị viêm họng. Kháng sinh là cứu cánh hiệu quả cho viêm họng do vi khuẩn (như liên cầu khuẩn) và giúp ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, với phần lớn các trường hợp do virus, kháng sinh là không cần thiết và chỉ có thể dựa vào các biện pháp hỗ trợ để giảm triệu chứng và chờ hệ miễn dịch tự phục hồi.

Cách tốt nhất để điều trị viêm họng an toàn và hiệu quả là đi khám bác sĩ để được chẩn đoán chính xác nguyên nhân và nhận lời khuyên về phác đồ điều trị phù hợp nhất với tình trạng của bạn. Đừng bao giờ tự ý sử dụng kháng sinh hay các loại thuốc mạnh khi chưa có chỉ định chuyên môn.

Tài liệu tham khảo:

• Bài viết có tham khảo một số thông tin tư vấn của PGS.TS.BS Phạm Thị Bích Đào – Bệnh viện Đại học Y Hà Nội đã đăng tải trước đây trên Báo Sức khỏe & Đời sống.