Khi Nào Nên Uống Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp? Giải Đáp Từ Chuyên Gia

Thuốc tránh thai khẩn cấp là một phương pháp dự phòng mang thai được sử dụng sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Với hiệu quả cao nếu sử dụng đúng thời điểm, loại thuốc này trở thành “cứu cánh” trong nhiều tình huống bất ngờ. Tuy nhiên, việc lạm dụng hoặc sử dụng sai cách có thể dẫn đến nhiều tác dụng phụ không mong muốn, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản.

Bài viết này, được tổng hợp kiến thức từ các chuyên gia y tế, sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết về thuốc tránh thai cấp tốc, đặc biệt tập trung giải đáp câu hỏi quan trọng nhất: Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Uống Khi Nào để đạt hiệu quả tối ưu và đảm bảo an toàn.

Viên thuốc tránh thai khẩn cấp và vỉ thuốc

Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Là Gì?

Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraceptive Pills) là biện pháp tránh thai được sử dụng sau khi có quan hệ tình dục không an toàn. Các tình huống phổ biến bao gồm quan hệ tình dục không sử dụng biện pháp bảo vệ, bị cưỡng hiếp, hoặc khi biện pháp tránh thai đã sử dụng gặp sự cố.

Thành phần chính của thuốc tránh thai khẩn cấp thường chứa hàm lượng cao hormone sinh dục nữ, chủ yếu là Levonorgestrel hoặc Mifepristone. Cơ chế hoạt động tương tự thuốc tránh thai hàng ngày, nhưng với hàm lượng hormone cao đột ngột để tạo hiệu quả ngừa thai nhanh chóng. (1)

Các chuyên gia y tế cho biết, thuốc tránh thai cấp tốc là giải pháp hữu hiệu cho những tình huống “cấp bách” khi có nguy cơ mang thai ngoài ý muốn. Ba nhóm đối tượng thường sử dụng thuốc này bao gồm:

• Những người không quan hệ tình dục thường xuyên hoặc không sử dụng các biện pháp ngừa thai định kỳ như uống thuốc hàng ngày, đặt vòng tránh thai, sử dụng miếng dán tránh thai, hoặc không có sẵn bao cao su khi cần. Việc chủ động tìm hiểu về các phương pháp như [phim tránh thai] cũng là một cách dự phòng tốt cho những người chưa sẵn sàng sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp.
• Những người bị hiếp dâm hoặc cưỡng bức quan hệ tình dục.
• Những người đã sử dụng biện pháp tránh thai khác nhưng lo sợ thất bại, ví dụ như quên uống thuốc ngừa thai hàng ngày, tiêm thuốc tránh thai chậm lịch, bao cao su bị thủng hoặc rách, tính sai ngày an toàn theo chu kỳ kinh nguyệt.

Bao cao su bị rách, tình huống cần uống thuốc tránh thai khẩn cấpThuốc tránh thai khẩn cấp là lựa chọn dự phòng khi các biện pháp thông thường như bao cao su bị rách hoặc quên uống thuốc tránh thai hàng ngày gặp sự cố.

Cơ Chế Hoạt Động Của Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp

Khi được đưa vào cơ thể, hormone trong thuốc ngừa thai khẩn cấp tác động chủ yếu để cản trở quá trình rụng trứng. Bằng cách này, thuốc ngăn không cho buồng trứng phóng thích trứng, từ đó ngăn cản sự gặp gỡ và thụ tinh giữa trứng và tinh trùng.

Trong trường hợp trứng đã rụng, thuốc có thể làm thay đổi niêm mạc tử cung, ngăn cản quá trình làm tổ của phôi thai (nếu đã thụ tinh). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nếu quá trình làm tổ đã diễn ra thành công, thuốc tránh thai khẩn cấp sẽ không có tác dụng làm gián đoạn thai kỳ.

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là thuốc tránh thai khẩn cấp KHÔNG PHẢI là thuốc phá thai. Cơ chế của nó là ngăn ngừa việc thụ thai xảy ra, chứ không phải chấm dứt một thai kỳ đã hình thành.

Các Loại Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Phổ Biến

Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp đạt tối đa khi sử dụng càng sớm càng tốt sau khi quan hệ tình dục không an toàn. Trên thị trường hiện nay có nhiều loại thuốc, phổ biến nhất là loại có hiệu lực trong 72 giờ và 120 giờ. (3)

Các loại thuốc ngừa thai khẩn cấp thường được đóng gói dạng 1 viên hoặc 2 viên, với cách sử dụng khác nhau.

Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Loại 1 Viên

Loại 1 viên được nhiều người lựa chọn vì sự tiện lợi và tính phổ biến. Phần lớn các loại này chỉ có hiệu quả ngừa thai nếu sử dụng trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi quan hệ tình dục không bảo vệ.

Hộp thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viênThuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên rất phổ biến và tiện lợi khi sử dụng.

Theo nghiên cứu, thời gian uống thuốc càng sớm thì hiệu quả ngừa thai càng cao:

• Uống trong vòng 24 giờ đầu tiên: Hiệu quả ngừa thai có thể lên đến 90% hoặc cao hơn.
• Từ 25-48 giờ: Hiệu quả giảm xuống khoảng 85%.
• Từ 49-72 giờ: Hiệu quả tiếp tục giảm, còn khoảng 58%.
• Vượt quá 72 giờ: Nếu quá trình thụ tinh và làm tổ đã diễn ra, thuốc không còn tác dụng.

Một số nhãn hiệu thuốc tránh thai loại 1 viên phổ biến tại Việt Nam bao gồm:

• Postinor-1®: Chứa 1.5mg Levonorgestrel, liều dùng 1 viên duy nhất.
• Mifestad 10®: Chứa 10mg Mifepristone.
• Bocinor®: Chứa 1.5mg Levonorgestrel, đóng gói 1 viên nén/1 vỉ.
• Lys®: Chứa 0.75mg Levonorgestrel (thường là loại 2 viên, nhưng có thể có dạng liều cao hơn cho 1 viên), phù hợp cho trường hợp quan hệ không thường xuyên.
• Ciel EC 25®: Thường dùng cho trường hợp quan hệ lần đầu không dùng biện pháp hoặc bị cưỡng bức.
• Naphamife®: Một sản phẩm sản xuất tại Việt Nam, chứa 10mg Mifepristone.

Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Loại 2 Viên

Loại 2 viên ít phổ biến hơn loại 1 viên. Quy cách đóng gói thường là 2 viên/hộp, mỗi viên chứa 0.75mg Levonorgestrel. Cách sử dụng yêu cầu uống viên thứ nhất càng sớm càng tốt sau quan hệ không bảo vệ, không quá 72 giờ. Viên thứ hai uống sau viên thứ nhất 12 giờ, không để quá 16 giờ. Hiệu quả ngừa thai chỉ đạt được khi uống đủ và đúng cả 2 viên theo thời gian quy định.

Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi uống thuốc tránh thai khẩn cấpCần đọc kỹ hướng dẫn và ghi nhớ khoảng cách giữa các liều để đảm bảo hiệu quả ngừa thai.

Các nhãn hiệu thuốc tránh thai khẩn cấp loại 2 viên phổ biến bao gồm:

• Postinor-2®: Phổ biến nhất, gồm 2 viên nén chứa 0.75mg Levonorgestrel mỗi viên.
• Happynor®: Sản xuất tại Việt Nam, 2 viên/hộp, mỗi viên 0.75mg Levonorgestrel.
• Posinight 2®: Thành phần và cách dùng tương tự.

Bác sĩ và dược sĩ luôn nhấn mạnh rằng việc nắm rõ loại thuốc (1 viên hay 2 viên) và tuân thủ đúng hướng dẫn sử dụng là cực kỳ quan trọng để thuốc phát huy tác dụng, tránh việc dùng sai làm mất hiệu quả ngừa thai.

Hiệu Quả Của Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Sau Khi Uống

Thông thường, việc thụ thai không diễn ra ngay lập tức sau khi quan hệ. Tinh trùng có thể sống sót trong cơ thể nữ giới đến 5 ngày. Nếu sự rụng trứng xảy ra trong khoảng thời gian này, tinh trùng có thể gặp trứng và dẫn đến thụ tinh. (4)

Thuốc tránh thai khẩn cấp có vai trò ngăn cản quá trình rụng trứng tự nhiên. Chính vì thế, nếu trứng đã rụng, đã gặp tinh trùng, đã thụ tinh và đã làm tổ trong niêm mạc tử cung thì thuốc không còn tác dụng.

Đây chính là lý do vì sao các chuyên gia y tế luôn khuyến cáo chị em nên uống thuốc càng sớm càng tốt sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ nếu không muốn mang thai.

Tuy nhiên, cần biết rằng thuốc tránh thai khẩn cấp không bảo vệ tuyệt đối 100%. Thống kê cho thấy, khoảng 1-2% trường hợp phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai cấp tốc vẫn mang thai mặc dù đã uống thuốc trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau quan hệ không an toàn.

Kết quả thử thai dương tính sau khi uống thuốc tránh thai khẩn cấpKhoảng 1-2% trường hợp vẫn có thai dù đã uống thuốc tránh thai khẩn cấp đúng thời điểm.

Nghĩa là, thuốc tránh thai khẩn cấp không phải là một giải pháp an toàn tuyệt đối để ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn. Nếu sau khi uống thuốc mà không thấy kinh nguyệt xuất hiện vào chu kỳ tiếp theo hoặc chậm kinh hơn 1 tuần, chị em nên sử dụng que thử thai hoặc thăm khám bác sĩ để xác định chính xác tình trạng.

Nên Uống Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp Khi Nào?

Thuốc tránh thai khẩn cấp nên được sử dụng trong các trường hợp cụ thể sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ và không muốn mang thai:

• Không sử dụng hoặc không thể sử dụng bất kỳ biện pháp tránh thai nào khác tại thời điểm quan hệ.
• Bị hiếp dâm hoặc cưỡng bức quan hệ tình dục.
• Lo ngại về khả năng tránh thai thất bại khi sử dụng các biện pháp khác, bao gồm:
  • Bao cao su bị rách, thủng, tuột hoặc sử dụng sai cách.
  • Quên uống thuốc tránh thai kết hợp từ 3 viên trở lên hoặc trễ kinh 3 ngày so với chu kỳ bình thường khi đang dùng thuốc.
  • Trễ 3 giờ so với thời điểm uống thuốc tránh thai hàng ngày chỉ chứa Progestin.
  • Trễ kinh 7 ngày đối với thuốc tránh thai dạng tiêm phối hợp.
  • Tụt vòng tránh thai hoặc que cấy tránh thai nội tiết tố.
  • Rút dương vật không thành công, tức là xuất tinh vào âm đạo hoặc trên cơ quan sinh dục ngoài.
  • Tính toán sai thời gian kiêng cữ theo chu kỳ kinh nguyệt.

Tóm lại, thời điểm vàng để uống thuốc tránh thai khẩn cấp là càng sớm càng tốt sau khi quan hệ tình dục không bảo vệ, lý tưởng nhất là trong vòng 24 giờ đầu tiên, và không vượt quá giới hạn thời gian tối đa mà loại thuốc đó cho phép (thường là 72 giờ hoặc 120 giờ).

Tham khảo thêm: Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng bao lâu?

Các Tác Dụng Phụ Khi Uống Thuốc Tránh Thai Cấp Tốc

Mặc dù hiệu quả ngừa thai nhanh chóng, việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, đặc biệt là lạm dụng thuốc, có thể gây ra nhiều tác dụng phụ.

Một số tác dụng phụ thường gặp sau khi uống thuốc bao gồm:

• Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt: Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất. Kinh nguyệt có thể đến sớm hơn hoặc muộn hơn so với dự kiến. Nếu chậm kinh hơn 1 tuần, nên thử thai hoặc thăm khám bác sĩ để kiểm tra.
• Xuất huyết tử cung bất thường: Chảy máu nhẹ sau khi uống thuốc là một tác dụng phụ tạm thời. Nếu tình trạng chảy máu kéo dài trên 2 ngày, cần đi khám để loại trừ các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác.
• Chóng mặt, buồn nôn, nôn: Khoảng 50% người dùng có thể gặp các triệu chứng này. Chúng thường tự hết sau 1-2 tuần hoặc sớm hơn. Nếu triệu chứng không cải thiện, nên tìm nguyên nhân khác.
• Đau bụng dưới: Một số ít trường hợp có thể bị đau quằn quại. Tình huống này cần được thăm khám sớm để xác định nguyên nhân chính xác, đặc biệt để loại trừ nguy cơ mang thai ngoài tử cung – một biến chứng có thể xảy ra nếu ngừa thai bằng thuốc khẩn cấp thất bại.
• Tác dụng phụ do lạm dụng thuốc: Sử dụng thuốc quá thường xuyên (hơn 2 lần/tháng hoặc 3 lần/năm) có thể khiến cơ thể không dung nạp, gây ra các tác dụng phụ kéo dài và nghiêm trọng hơn như căng thẳng, trầm cảm, tăng cân không kiểm soát, rối loạn huyết áp, rối loạn hô hấp, và ảnh hưởng lâu dài đến khả năng sinh sản.

Phụ nữ bị chóng mặt, buồn nôn do tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấpChóng mặt, buồn nôn là tác dụng phụ thường gặp nhưng thường biến mất nhanh chóng sau khi uống thuốc.

Xem thêm: Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có hại không?

Các chuyên gia y tế luôn khuyến cáo chị em không nên lạm dụng thuốc tránh thai khẩn cấp. Chỉ sử dụng trong trường hợp thật sự cần thiết. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp ngừa thai phù hợp và an toàn hơn cho việc kế hoạch hóa gia đình lâu dài.

Ai Có Thể Uống Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp?

Hầu hết phụ nữ đều có thể sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, kể cả những người không thể sử dụng các biện pháp tránh thai nội tiết tố định kỳ như thuốc hàng ngày.

Tuy nhiên, không được sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp nếu bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc. Cần thông báo tiền sử bệnh lý hoặc dị ứng với bác sĩ, dược sĩ để được tư vấn cụ thể.

Những Trường Hợp Chống Chỉ Định Với Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp

Những trường hợp sau đây không nên sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp:

• Phụ nữ đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai.
• Phụ nữ bị xuất huyết âm đạo bất thường mà chưa rõ nguyên nhân.
• Phụ nữ có tiền sử bệnh viêm tắc tĩnh mạch hoặc bệnh huyết khối.

Những trường hợp cần đặc biệt thận trọng khi uống thuốc tránh thai, tốt nhất nên thông báo với bác sĩ hoặc dược sĩ để được tư vấn kỹ càng:

• Phụ nữ mắc bệnh đái tháo đường có biến chứng.
• Phụ nữ có tiền sử rối loạn tuần hoàn máu não.
• Phụ nữ mắc bệnh tim mạch, bệnh động kinh.

Việc sử dụng đồng thời các loại thuốc khác cũng cần được cân nhắc. Bạn nên thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang dùng, bao gồm cả [thuốc kháng sinh chữa viêm phụ khoa], [prednisolone 5mg là thuốc gì], [thuốc ngủ bao nhiêu tiền] hay thậm chí là các loại hỗ trợ sức khỏe như [thuốc bổ não tốt nhất hiện nay], để tránh tương tác không mong muốn.

Một Số Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng Thuốc Tránh Thai Khẩn Cấp

Thuốc tránh thai khẩn cấp có cả mặt lợi và hại. Để bảo vệ sức khỏe bản thân, chị em cần trang bị kiến thức về cách sử dụng đúng đắn:

• Chỉ uống thuốc trong trường hợp thực sự cần thiết, sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ/dược sĩ trước khi uống. Không uống quá 2 lần/tháng và 3 lần/năm để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản.
• Nên uống thuốc càng sớm càng tốt sau khi phát sinh quan hệ không được bảo vệ để đạt hiệu quả ngừa thai cao nhất, lý tưởng trong vòng 24 giờ đầu.
• Uống nhiều viên thuốc tránh thai khẩn cấp cùng lúc hoặc lặp lại liều quá gần không làm tăng hiệu quả ngừa thai, ngược lại còn tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ nặng nề. Chỉ uống đủ và đúng theo khuyến cáo.
• Không uống thuốc nếu đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai. Thận trọng khi có các bệnh lý như đái tháo đường, tim mạch, động kinh, rối loạn tuần hoàn máu não và cần thông báo với bác sĩ.
• Trong trường hợp bị nôn sau khi uống thuốc, cần xem xét thời gian nôn. Nếu nôn trong vòng 1-2 giờ sau khi uống (tùy theo hướng dẫn cụ thể của từng loại thuốc), có thể cần uống thêm 1 viên khác để đảm bảo liều lượng hấp thu đủ. Cần tham khảo ý kiến dược sĩ hoặc bác sĩ trong tình huống này.
• Nếu gặp các tác dụng phụ bất thường hoặc kéo dài sau khi uống thuốc, đặc biệt là các triệu chứng nghiêm trọng như đau bụng dữ dội, xuất huyết kéo dài, đau ngực, khó thở, cần đến ngay cơ sở y tế để thăm khám.

Một Vài Câu Hỏi Thường Gặp

1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có mang thai không?

Không có biện pháp tránh thai nào hiệu quả 100%. Như đã đề cập, khoảng 1-2% trường hợp vẫn có thai mặc dù đã uống thuốc tránh thai khẩn cấp đúng thời điểm sau khi quan hệ không an toàn. Nếu chậm kinh hơn 1 tuần so với chu kỳ bình thường, hãy thử thai hoặc đi khám bác sĩ để kiểm tra.

2. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có ảnh hưởng khả năng mang thai về sau không?

Thuốc tránh thai khẩn cấp hoạt động bằng cách ngăn cản rụng trứng hoặc làm tổ tạm thời. Nó không làm gián đoạn một thai kỳ đã hình thành và không ảnh hưởng đến khả năng sinh sản lâu dài nếu không bị lạm dụng quá mức. Việc lạm dụng có thể gây rối loạn kinh nguyệt kéo dài, gián tiếp ảnh hưởng đến khả năng thụ thai, nhưng bản thân thuốc không gây vô sinh vĩnh viễn.

3. Làm sao để biết thuốc tránh thai khẩn cấp có hiệu quả hay không?

Dấu hiệu chính là kinh nguyệt xuất hiện vào đúng hoặc gần đúng thời điểm dự kiến của chu kỳ tiếp theo. Nếu kinh nguyệt đến đúng hẹn, khả năng cao là thuốc đã có hiệu quả. Tuy nhiên, do thuốc có thể gây rối loạn kinh nguyệt, cách chắc chắn nhất là đợi khoảng 1-2 tuần sau ngày dự kiến có kinh (hoặc sau khi quan hệ không an toàn khoảng 3 tuần) và sử dụng que thử thai để kiểm tra.

4. Có nên uống nhiều viên thuốc tránh thai khẩn cấp để tăng hiệu quả ngừa thai không?

Tuyệt đối không. Uống nhiều viên cùng lúc hoặc trong thời gian quá ngắn không làm tăng hiệu quả ngừa thai mà chỉ làm tăng nguy cơ gặp các tác dụng phụ nặng nề do hàm lượng hormone quá cao mà cơ thể không hấp thu hoặc dung nạp kịp. Luôn tuân thủ đúng liều lượng được ghi trên bao bì hoặc theo chỉ định của bác sĩ/dược sĩ.

5. Khi nào cần đến gặp bác sĩ sau khi uống thuốc?

Sau khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp, bạn nên đến ngay cơ sở y tế nếu gặp bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng nào sau đây:

• Nhức đầu dữ dội, chóng mặt, yếu hoặc bị tê bì chân tay.
• Mờ mắt, giảm thị lực đột ngột, khó nói.
• Đau ngực, khó thở.
• Đau bụng dưới dữ dội hoặc kéo dài.
• Đau nhiều ở bắp chân hoặc đùi (có thể là dấu hiệu huyết khối).

Mặc dù là giải pháp hữu hiệu cho những tình huống “cấp bách”, thuốc tránh thai khẩn cấp cũng là “con dao hai lưỡi” nếu bị lạm dụng hoặc sử dụng sai cách. Việc hiểu rõ thuốc tránh thai khẩn cấp uống khi nào, cơ chế hoạt động, hiệu quả và các tác dụng phụ là cực kỳ quan trọng.

Để đảm bảo sức khỏe sinh sản lâu dài và kế hoạch hóa gia đình một cách an toàn, hiệu quả, chị em nên tìm hiểu và sử dụng các biện pháp tránh thai định kỳ phù hợp với bản thân thay vì phụ thuộc vào thuốc khẩn cấp. Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để được tư vấn giải pháp tối ưu nhất cho mình.

Tài liệu tham khảo:

1. World Health Organization (WHO). (n.d.). Emergency contraception. Retrieved from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/emergency-contraception
2. Mayo Clinic. (2022, October 14). Morning-after pill. Retrieved from https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/morning-after-pill/about/pac-20394730
3. NHS. (2023, February 20). Emergency contraception. Retrieved from https://www.nhs.uk/conditions/contraception/emergency-contraception/
4. WebMD. (n.d.). Plan B (Morning-After Pill) and Other Emergency Contraception. Retrieved from https://www.webmd.com/sex/birth-control/plan-b