Cây Khôi Tía: Công Dụng, Các Bài Thuốc Và Lưu Ý Khi Sử Dụng

Cây Khôi Tía, hay còn gọi là lá khôi nhung, từ lâu đã là một vị thuốc nam quen thuộc trong dân gian Việt Nam, đặc biệt được biết đến với công dụng hỗ trợ điều trị các vấn đề về dạ dày. Loại cây này thu hút sự chú ý nhờ những đặc điểm nhận dạng độc đáo và tiềm năng y học được ghi nhận cả trong nghiên cứu hiện đại lẫn kinh nghiệm truyền đời. Vậy, cây khôi tía có những công dụng cụ thể nào và cách sử dụng ra sao để đạt hiệu quả tốt nhất?

Để hiểu rõ hơn về một số vấn đề sức khỏe thường gặp liên quan đến da, bạn có thể tham khảo thông tin về mọc mụn nước ở chân và ngứa.

Cây Khôi Tía Là Gì? Đặc Điểm Nhận Biết Và Phân Loại

Cây khôi tía có tên khoa học là Ardisia Sylvestris Pitard, thuộc họ Đơn nem (Myrsinaceae). Đây là loài cây bụi nhỏ, thường mọc dưới tán rừng. Đặc điểm nổi bật của cây khôi tía là lá. Lá thường mọc so le, tập trung chủ yếu ở phần ngọn và tán cây. Mặt trên của lá có màu xanh sẫm, còn mặt dưới lại có màu đỏ tím đặc trưng. Mép lá có hình răng cưa. Bề mặt lá khôi tía được phủ một lớp lông mịn như nhung, chính vì vậy cây còn được gọi là cây khôi nhung.

Trong thực tế, có hai loại khôi phổ biến là khôi tía và khôi trắng. Mặc dù cả hai loại đều có thể được sử dụng làm thuốc, cây khôi tía với mặt dưới lá màu đỏ tím thường được sử dụng rộng rãi và phổ biến hơn trong các bài thuốc dân gian.

Thành Phần Hóa Học Nổi Bật Của Cây Khôi Tía

Các nghiên cứu về cây khôi tía đã tìm thấy sự hiện diện của các hoạt chất quan trọng, chủ yếu là Glycosid và Tanin.

Glycosid: Đây là một hoạt chất đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và bảo vệ sức khỏe tim mạch. Đồng thời, Glycosid cũng tham gia vào quá trình cải thiện chức năng hệ thần kinh, giúp giảm triệu chứng suy nhược thần kinh, cải thiện chất lượng giấc ngủ và tăng cường trí nhớ một cách hiệu quả.
Tanin: Là một hợp chất thuộc nhóm Polyphenol, Tanin có mặt nhiều trong các loài thực vật, đặc biệt là các loại chè. Tanin được biết đến với khả năng làm chậm quá trình oxy hóa tế bào, có tác dụng kháng khuẩn và góp phần ức chế sự phát triển, lây lan của các tế bào bất thường.

Ngoài hai thành phần chính này, lá khôi tía còn chứa nhiều loại vitamin và khoáng chất khác có lợi cho sức khỏe tổng thể.

Công Dụng Của Cây Khôi Tía Đối Với Sức Khỏe

Cây khôi tía được biết đến với nhiều công dụng, được ghi nhận qua cả nghiên cứu khoa học sơ bộ và kinh nghiệm dân gian.

Theo Y Học Hiện Đại (Dựa trên thực nghiệm)

Các nghiên cứu thực nghiệm trên động vật như thỏ và chuột bạch đã chỉ ra một số tác dụng tiềm năng của lá khôi tía:

Đối với hệ tiêu hóa: Lá khôi tía cho thấy khả năng làm giảm nhu động ruột và giảm tiết acid dạ dày. Điều này giúp kiểm soát các cơn đau dạ dày, giảm tần suất và mức độ khó chịu do viêm loét dạ dày tá tràng gây ra. Một số nghiên cứu còn gợi ý rằng lá khôi tía có thể hỗ trợ tiêu diệt vi khuẩn HP – tác nhân hàng đầu gây viêm loét và tăng nguy cơ ung thư dạ dày, qua đó bảo vệ niêm mạc dạ dày và giảm khả năng hình thành khối u.
Kết quả lâm sàng sơ bộ: Tại Bệnh viện Quân đội 108, một nghiên cứu đã ghi nhận kết quả tích cực khi sử dụng lá khôi tía trên bệnh nhân đau dạ dày. Khoảng 80% bệnh nhân tham gia nghiên cứu cho thấy sự cải thiện rõ rệt các triệu chứng như đau tức vùng thượng vị, ợ hơi, khó tiêu.
Tác dụng khác: Các thử nghiệm cũng ghi nhận lá khôi có thể làm giảm sự co bóp của cơ tim và tăng cường chức năng của hệ tiêu hóa nói chung. Trên động vật thí nghiệm, nó còn có thể làm giảm các hoạt động tự nhiên.

Ngoài ra, nhờ các thành phần có lợi cho hệ thần kinh, cây khôi tía có thể giúp giải tỏa căng thẳng, hỗ trợ những người bị suy nhược thần kinh, mất ngủ hoặc ngủ không ngon giấc, từ đó cải thiện trí nhớ. Khả năng kháng khuẩn, chống viêm cũng giúp lá khôi tía hỗ trợ quá trình liền sẹo, giảm viêm nhiễm tại vết thương hở.

Theo Y Học Cổ Truyền

Theo Đông y, lá khôi tía có vị chua, tính hàn, quy vào kinh Tỳ và kinh Vị.

Công dụng theo Đông y:

Giải can khí uất kết, bình can tiêu độc.
Chống dị ứng và kháng khuẩn.

Chủ trị các chứng bệnh:

Đau dạ dày, viêm loét dạ dày.
Viêm họng, giúp giảm đau rát cổ họng.
Tiêu độc, mát gan, điều trị ngứa, dị ứng, nổi mề đay, ghẻ lở.
Thấp khớp.

Các Bài Thuốc Dân Gian Từ Cây Khôi Tía Và Lưu Ý Khi Sử Dụng

Lá khôi tía được sử dụng như một vị thuốc trong các bài thuốc dân gian, có thể dùng ngoài da hoặc sắc nước uống. Liều lượng thông thường được khuyến cáo là 40 đến 80g lá khô mỗi ngày.

Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến sử dụng cây khôi tía:

Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày tá tràng kèm đầy bụng, ợ hơi, ợ chua

Bài 1: Kết hợp Bồ công anh, Nhân trần, lá khổ sâm mỗi vị 12g, lá khôi tía 10g, chốt chít 10g. Tất cả tán thành bột mịn, mỗi lần lấy 30g bột hòa với nước sôi để nguội rồi uống trực tiếp.
Bài 2: Khổ sâm 16g, lá khôi tía 20g, uất kim, hương phụ, hậu phác mỗi vị 8g, bồ công anh 20g, thêm 16g cam thảo. Sắc ngày 1 thang, uống trực tiếp.

Trị đau dạ dày ở người mệt mỏi, sút cân, đau vùng thượng vị lan sườn

Sử dụng lá khôi tía 80g, lá khổ sâm 12g, lá bồ công anh 40g, cam thảo 10g. Thái nhỏ, phơi khô rồi sắc cùng 400ml nước đến khi còn 100ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày. Nên uống thuốc khi bụng đói để đạt hiệu quả tốt nhất. Ngoài ra, lá khôi tía cũng thường được kết hợp với bột nghệ, hương phụ, ô dược… để tăng cường tác dụng trị đau dạ dày.

Chữa dị ứng, mẩn ngứa, nổi mề đay

Bài 1: Lấy lá khôi tía và tầm phỏng, mỗi vị 100g, sắc nước uống. Nước sắc này cũng có thể dùng để tắm giúp giảm các triệu chứng ngoài da.
Bài 2: Lá khôi tía, ké đầu ngựa, lá cây mã đề, kim ngân hoa mỗi vị 12g, kết hợp với đơn đỏ. Sắc lấy nước uống trước bữa ăn, ngày 3 lần.
Bài 3: Dùng trực tiếp lá khôi tía tươi hoặc khô (liều lượng theo khuyến cáo), băm nhỏ rồi sắc cùng 400ml nước còn 100ml, chia làm 2 lần uống trong ngày.
Đối với bệnh nhân mề đay do huyết trệ, có thể kết hợp lá khôi tía với các vị thuốc hoạt huyết như đương quy, cỏ nhọ nồi, xích thược…

Trị bệnh thấp khớp

Lấy lá thông 8g, lá khôi tía 12g, lá bạc thau 12g, lá đơn mặt trời 12g, dây kim ngân 10g, ké đầu ngựa 16g. Sắc với 600ml nước đến khi còn 200ml rồi chia làm 3 lần uống trong ngày. Uống thuốc trước khi ăn và trước khi đi ngủ để có hiệu quả tốt nhất.

Chữa bệnh ghẻ lở

Dùng lá khôi tía tươi, thái nhỏ, rửa sạch rồi đun sôi với khoảng 5 lít nước. Dùng nước này để tắm, bã lá khôi tía có thể dùng xát nhẹ lên các nốt ghẻ lở. Phương pháp này giúp giảm triệu chứng ngứa và hỗ trợ làm lành các tổn thương da nhanh chóng.

Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng Cây Khôi Tía

Nhìn chung, cây khôi tía mang lại nhiều lợi ích tiềm năng cho sức khỏe, đặc biệt trong điều trị các bệnh về tiêu hóa, dị ứng và thấp khớp. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các nghiên cứu khoa học về cây khôi tía vẫn còn nhiều hạn chế, và đa số các bài thuốc sử dụng loại cây này đều dựa trên kinh nghiệm dân gian truyền miệng.

Do đó, bạn không nên tự ý sử dụng cây khôi tía một cách bừa bãi hoặc thay thế hoàn toàn phương pháp điều trị y học hiện đại bằng các bài thuốc từ cây khôi tía mà không có sự tư vấn. Việc sử dụng không đúng cách có thể không mang lại hiệu quả, thậm chí làm tình trạng bệnh nặng thêm hoặc gây ra các tác dụng phụ không mong muốn.

Luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa hoặc những người có chuyên môn về y dược (đông y hoặc y học cổ truyền) nếu bạn có ý định sử dụng cây khôi tía để hỗ trợ điều trị bất kỳ bệnh lý nào. Họ có thể đưa ra lời khuyên chính xác về liều lượng, cách dùng và sự kết hợp phù hợp với tình trạng sức khỏe cụ thể của bạn.

Để tìm hiểu thêm về các vấn đề chăm sóc da, bạn có thể tham khảo 6 tuýp kem “nhả nắng” này chính là siêu cứu tinh cho làn da bị cháy nắng đen sạm.